Κακή εκπαίδευση

La mala educacion. Ισπανία, 2004. Σκηνοθεσία-σενάριο: Πέδρο Αλμοδόβαρ. Ηθοποιοί: Γκάελ Γκαρσία Μπερνάλ, Φέλε Μαρτίνεζ, Χαβιέ Καμάρα, Ντάνιελ Χιμένεζ Κάτσιο. 105 λεπτά.

 Η σεξουαλική καταπίεση αλλά και ο έρωτας ανάμεσα σε δύο μαθητές σ' ένα καθολικό σχολείο και η υποκρισία της κοινωνίας, σε μία από τις πιο ώριμες ταινίες του Πέδρο Αλμοδόβαρ.

 Υστερα από μια σειρά ταινίες με επίκεντρο τη γυναίκα («Γυναίκες στα πρόθυρα νευρικής κρίσης», «Μίλα της», «Ολα για τη μητέρα μου») και τη σχέση της με τον άντρα, ο Πέδρο Αλμοδόβαρ στρέφεται, στην ταινία του «Κακή εκπαίδευση», στους άντρες και τα δικά τους προβλήματα (μαζί και εκείνα των παιδιών), τον έρωτα, το σεξ, την καταπίεση και τη σεξουαλική κακοποίησή τους στα καθολικά σχολεία, στην περίοδο ιδιαίτερα του φρανκικού καθεστώτος, καυτηριάζοντας ταυτόχρονα την υποκρισία και τα ψέματα μιας συγκεκριμένης κοινωνίας, συνδυάζοντας στοιχεία του φιλμ νουάρ με το μελόδραμα και φτιάχνοντας μία από τις πιο ώριμες και προσωπικές ταινίες του.

Η ιστορία της ταινίας ξεκινά στη Μαδρίτη το 1980, όταν, ενώ ο Ενρίκε, ένας 27χρονος επιτυχημένος σκηνοθέτης, ψάχνει για θέμα για τη νέα του ταινία, τον επισκέπτεται ένας φίλος από τα παλιά, ο Ιγνάθιο, συμμαθητής του από το καθολικό Δημοτικό σχολείο, που τώρα είναι ηθοποιός κι έχει αλλάξει το όνομά του σε Ανχελ, και του προτείνει να κινηματογραφήσει το διήγημά του «Η επίσκεψη», βασισμένο στις εμπειρίες τους από το σχολείο και τη σεξουαλική κακοποίησή τους από τους παπάδες, ιδιαίτερα από το διευθυντή και καθηγητή της φιλολογίας, Μανολό. Μόνο που ο Ανχελ θέλει να είναι ο ίδιος πρωταγωνιστής στην ταινία.

 Ο Αλμοδόβαρ κινείται με ευελιξία ανάμεσα στις διαφορετικές περιόδους, για να αφηγηθεί μέσα από φλας μπακ τα διάφορα επεισόδια, αντλώντας από τις δικές του εμπειρίες, για να φτιάξει μια συναρπαστική, δοσμένη με ξεχωριστή ζεστασιά (τόσο στη διαγραφή των χαρακτήρων των θυμάτων όσο και των θυτών), διανθισμένη με πινελιές μαύρου χιούμορ, ταινία. Οι σκηνές στο σχολείο με την αφόρητη καταπίεση αλλά και την ανακάλυψη του κινηματογράφου από τα παιδιά (των μελό και των μιούζικαλ με τη Σαρίτα Μοντιέλ και των περιπετειών του Χόλιγουντ της εποχής), οι ανατροπές (ιδιαίτερα εκείνη στο φινάλε), ο συνδυασμός γεγονότων και μυθοπλασίας αναπτύσσονται από τον Αλμοδόβαρ με έμπνευση και σωστό ρυθμό στην αφήγηση, σε μια ταινία που κρατά το θεατή σε συνεχή διέγερση από το πρώτο ώς το τελευταίο λεπτό της.

 Οσο για τις ερμηνείες, αυτές είναι άψογες. Ιδιαίτερα ο Γκάελ Γκαρσία Μπερνάλ στο ρόλο του Ιγνάθιο/Ανχελ είναι πράγματι εξαιρετικός (θα τον απολαύσουμε σύντομα και στο ρόλο του «Τσε» στα «Ημερολόγια μοτοσικλέτας»), όπως καλοί είναι ο Φέλε Μαρτίνεζ στο ρόλο του ομοφυλόφιλου σκηνοθέτη αλλά και ο Ντάνιελ Χιμένεζ Κάτσιο στο ρόλο του σατανικού παπά.

 Zήτημα κακής εκπαίδευσης

 Όπως ακριβώς μου συνέβη και τις δύο φορές που είδα το «La mala education» (Κακή εκπαίδευση). Στο πρώτο ημίωρο αμηχανία. Στο δεύτερο χάος. Στο τρίτο... αριστούργημα. Χωρίς συζήτηση, η δυσκολότερη, η πιο εγκεφαλική, η πιο ολοκληρωμένη και η εντελώς πολιτική δημιουργία αυτής της ιβηρικής μεγαλοφυΐας. Αν ζούσε ο μακαρίτης Λουί Μπουνιουέλ, θα την υπέγραφε μετά χαράς. Κι αυτό, γιατί το ανθρώπινο σώμα είναι η μικρή κλίμακα του Σώματος της κοινωνίας.

Ας πάρουμε πρώτα απ' όλα το στόρι, τριών επιπέδων, με ελάχιστη γεύση γνωστού Αλμοδοβαρικού μελοδράματος. Έτσι, στο πρώτο «επίπεδο» της ιστορίας, ένας κούκλος ηθοποιός τρίτης κατηγορίας χτυπάει την πόρτα νέου φιλόδοξου σκηνοθέτη, συστήνεται ως Ιγκνάθιο, συμμαθητής του από το καθολικό Δημοτικό, και ύστερα του παραδίδει χειρόγραφο διήγημα με τίτλο «H επίσκεψη», με την παράκληση να πάρει μέρος σ' αυτό παίζοντας τον ρόλο μιας τραβεστί με τη μεταφορική ονομασία «Σαχάρα»! Πάμε παρακάτω, στο δεύτερο μέρος.

Ο Ενρίκε (ο σκηνοθέτης) διαβάζει το διήγημα και μέσα απ' αυτό επαναφέρει στη μνήμη του το κακοποιημένο παιδικό παρελθόν σ' αυτό το καθολικό σχολείο της δεκαετίας του '60, όπου ο σχολάρχης, και φυσικά ιερέας, Μανόλο, είχε διακορεύσει και τους δύο φίλους, εξασφαλίζοντας τη σιωπή τους με απειλές και εκβιασμούς. Από τα δύο κακοποιημένα αγόρια, εκείνο που έδειξε θάρρος, ηρωισμό και αληθινή φιλία, ήταν ο Ιγκνάθιο, ο... ηθοποιός! Πάμε στο τρίτο μέρος, στην ουσία:

Ο Ιγκνάθιο στο διήγημά του (στη φαντασία του) «σκοτώνει» τον ιερέα βιαστή. Όμως η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Πρώτον, ο Ιγκνάθιο έχει μετατραπεί σε τραβεστί, πρεζόνι και ανθρώπινο σκουπίδι. Δεύτερον, ο Μανόλο (ο παπάς) έχει πετάξει τα ράσα και έχει καταλάβει θέση συμβούλου σε μεγάλο εκδοτικό οίκο. Και τρίτον, ο κούκλος που επισκέφθηκε τον Ενρίκε (τον σκηνοθέτη) δεν είναι ο Ιγκνάθιο, αλλά ο μικρότερος αδελφός του, ο Χουάν, που θέλει να τον φωνάζουν, καλλιτεχνικά, Άνχελ (Άγγελος). End of story; Καθόλου. Πάμε στην ουσία. Μια ουσία, περιβόλι για ατελείωτη εξερεύνηση και σημειολογία.

Ανάμεσα στο Ιγκνάθιο και τον μικρό του αδελφό υπάρχουν μεγάλες διαφορές. Τον πρώτο τον έχουν στοιχειώσει τα φαντάσματα του καθολικού παρελθόντος. H ζωντανή απόδειξη των κατά συρροή βιασμών του δικτατορικού καθεστώτος. Το μεγάλο και αθεράπευτο... στραμπούληγμα. Εξωτερικά μοιάζει με πλαστική αρσενικοθήλυκη... Μπάρμπι. Πλαστικός από πάνω μέχρι τα ακροδάχτυλα. Βγάζει το ψωμί του εκβιάζοντας τον παπά. Απελπισμένος, ηρωινομανής, μελλοθάνατος. H κατάντια ενός γεννημένου μικρού ήρωα. Το αθώο απομεινάρι του Φράνκο.

 Ο μικρός αδελφός Χουάν (Άνχελ) είναι συνειδητά αρσενική πόρνη. Κυνικός, ανελέητος, αδίστακτος. Χρησιμοποιεί και εκμεταλλεύεται το μόριό του για καριέρα, πλούτη και δόξα. Πλαστογραφεί την υπογραφή του αδελφού του, κοιμάται με τον σκηνοθέτη (Ενρίκε), πέφτει στο κρεβάτι του Μανόλο και συνωμοτεί μαζί του - δηλαδή με το σταγονίδιο του Φρανκικού καθεστώτος - για να απαλλαγεί από το δυσάρεστο φορτίο του αδελφού του. Το διχασμένο σώμα του Χουάν-Άνχελ είναι το δακτυλικό αποτύπωμα της σημερινής show business. Εξωτερικά κούκλος. Με λεπτά, θηλυκά χαρακτηριστικά, που παραπέμπουν στην γκλαμουριά της... Τζούλια Ρόμπερτς. Εσωτερικά πανούκλα. Γι' αυτό τον λένε Χουάν (ένα από τα πιο κοινά ονόματα στην Ισπανία). Και γι' αυτό του αρέσει να τον φωνάζουν Άνχελ (Άγγελος). Κοιτάξτε γύρω σας και θα καταλάβετε. Ο Άνχελ είναι η πασαρέλα ωραίων τεράτων. Όσων γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και στη συνέχεια φούντωσαν με την κατεδάφιση των ελπίδων για αλλαγή. Το σημερινό πλαστικό θέαμα ως Τζούλια Ρόμπερτς... τραβεστί!

Το κουρέλι ο Ιγκνάθιο και ο killer Χουάν είναι αδέλφια, επειδή συνιστούν τις δύο μεγάλες περιόδους της μεταπολεμικής ισπανο-ελληνικής Ιστορίας. Ο πρώτος του Φράνκο (και του Παπαδόπουλου), ο δεύτερος του εκσυγχρονισμού και της σοσιαλδημοκρατίας. Ποιος είναι χειρότερος; Μα φυσικά η σοσιαλδημοκρατία. Δεν το λέω εγώ, ο Πέδρο το λέει. Κοιτάξτε το, προσέξτε το, και μετά διαψεύστε με! End of story; Καθόλου... Καταφθάνει... χειρότερη ουσία!

Ο Πέδρο Αλμοδόβαρ! Αυτός είναι ο σκηνοθέτης Ενρίκε. Το ομολογεί σχεδόν ευθέως. Επέζησε από τον βιασμό της «mala education», απώθησε τα φαντάσματα του Φράνκο και εκμεταλλευόμενος τους βιασμούς του παρελθόντος και τις αλλεπάλληλες στρεβλώσεις του παρόντος αναδείχθηκε σε απαράμιλλο πλαστικό χειρουργό της Τέχνης. Ο Ιγκνάθιο είναι αισθηματίας γκέι. Ο Χουάν είναι κιτς γκέι και ο Ενρίκε, δηλαδή ο Αλμοδόβαρ, είναι κυνικός γκέι. Οι μνήμες γι' αυτόν είναι τροφή έμπνευσης. H ομοφυλοφιλία γλέντι. H ζωή... θέατρο. Αυτός είμαι, λέει ο Πέδρο. Κοιμάμαι με όποιον γουστάρω, κάνω ταινίες ως τυμβωρύχος στο κακοφορμισμένο Φρανκικό, κοινωνικό Σώμα, και σπάω πλάκα με το κιτς της σοσιαλδημοκρατίας. Ο Ιγκνάθιο είναι το θύμα, ο Χουάν είναι ο «δολοφόνος» και ο Αλμοδόβαρ ο... απατεώνας. Το σώμα του Ιγκνάθιο είναι το κάτοπτρο της Φρανκικής δικτατορίας. Ο Χουάν της σημερινής δημοκρατικής αφασίας και ο Αλμοδόβαρ είναι ο ιστός που συνδέει τον Φράνκο με τον Φελίπε Γκονζάλες και τον Αθνάρ!

Έκρηξη μεγαλοφυΐας

 H έκρηξη αυθεντικής μεγαλοφυΐας του Αλμοδόβαρ συνοδεύεται από μια έκρηξη αυθεντικής αυτοκριτικής. Όσο και ν' ακούγεται απίστευτο και εξωφρενικό, είναι πέρα ως πέρα αληθινό. Σαν να λέει, μας βίασαν, μας μάλαξαν, μας κακοποίησαν, και ύστερα όσοι από εμάς επέζησαν, βαλθήκαμε να βγάλουμε λεφτά αναπαράγοντας και πουλώντας τραβεστί και γκέι ιστορίες. H ομοφυλοφιλία για τον Αλμοδόβαρ δεν είναι επιλογή και ελευθερία. Είναι η στρέβλωση της στρέβλωσης ω... τερατωδία!