Ο Σπαρτιάτης

Spartan. ΗΠΑ, 2004. Σκηνοθεσία-σενάριο: Ντέιβιντ Μάμετ. Ηθοποιοί: Βαλ Κίλμερ, Ντέρεκ Λουκ, Κρίστεν Μπελ, Γουίλιαμ Χ. Μέισι. 106 λεπτά.

 Ο μυστικός πράκτορας του Βαλ Κίλμερ προσπαθεί να ανακαλύψει την κόρη του Αμερικανού προέδρου που έπεσε θύμα απαγωγής. Καλογυρισμένο πολιτικό θρίλερ με στοιχεία του φιλμ νουάρ και με πολύ καλές ερμηνείες.

 Με τα γνωστά του θέματα της προδοσίας και της απάτης καταπιάνεται στη νέα του ταινία ο γνωστός Αμερικανός δραματουργός και σκηνοθέτης Ντέιβιντ Μάμετ («Η λέσχη της απάτης», «Η μαφία και ο λούστρος»). Θέματα στα οποία προσθέτει εκείνα της πολιτικής και της διαφθοράς της εξουσίας.

 Τη φορά αυτή, ο Μάμετ φτιάχνει ένα πολιτικό θρίλερ όπου οι ρόλοι επεκτείνονται στις μυστικές υπηρεσίες, το Εφ Μπι Αϊ, τη CIA, σε απαγωγείς από τη Μέση Ανατολή καθώς και το Λευκό Οίκο. Ο Βαλ Κίλμερ (σε έναν από τους πολύ καλούς ρόλους του) είναι ο αξιωματικός μιας ειδικής μυστικής υπηρεσίας που αναλαμβάνει να βρει την κόρη του Αμερικανού προέδρου που έχουν απαγάγει (ή μήπως όχι;) Αραβες δουλέμποροι.

Ο Μάμετ ξέρει να δημιουργεί έντεχνα το μυστήριο, αλλά και να κάνει, την κατάλληλη στιγμή, έξυπνες ανατροπές. Η ταινία του έχει ένα σφιχτοδεμένο σενάριο, με εύστοχα δεμένα τα στοιχεία του φιλμ νουάρ, αρκετό μυστήριο και σασπένς αλλά και έξοχους, πάντα πειστικούς, διαλόγους από χαρακτήρες που αμέσως σε κάνουν να πιστεύεις ότι είναι πέρα για πέρα αληθινοί. Σε μια εποχή που τα διάφορα αστυνομικά και άλλα θρίλερ φτιάχνονται μηχανικά, με συνηθισμένες φόρμουλες, είναι ευχάριστο να βλέπεις μια ταινία που ξέρει να τα ξεπερνά και να ακολουθεί το δικό της δρόμο.

Aμερικανός... Σπαρτιάτης!

 Έτσι αυθόρμητα και με ενθουσιασμό. Kαλύτερο θρίλερ, φιλμ νουάρ και μέσα στις top αμερικανικές ταινίες της χρονιάς, «Spartan», ο Σπαρτιάτης! H καλύτερη σκηνοθεσία του Nτέιβιντ Mάμετ με διαφορά!

 Το σεναριακό στρατήγημα στηρίζεται σ' αυτή την αόρατη διαπλοκή του ατόμου με το σύνολο, του μέρους με το «όλον». Στη διασταύρωση της «μοίρας» ενός ανθρώπου με τη γενικότερη, κοινωνική και πολιτική «εικόνα» ενός τόπου. Εκεί δηλαδή που το σινεμά συναντάει τα Μαθηματικά και τη Γεωμετρία. H μαγεία μιας απίστευτης πνευματικής συνουσίας, όπου ο σκεπτόμενος, ο πρωτότυπος και ιδιοφυής καλλιτέχνης, επεξεργάζεται, συντονίζει και ελέγχει το... σύμπαν. Για να σας δώσω να καταλάβετε - γιατί περισσότερες και πιο ακριβείς «λεπτομέρειες» είναι αδύνατον να περιγράψω γιατί θα σκοτώσω το σασπένς - το στόρι αρχίζει από μια μυστική αποστολή, μυστικών πρακτόρων για την ανεύρεση ενός προσώπου, συνεχίζει διαπερνώντας το στρατόπεδο των μυστικών μηχανισμών και καταλήγει σε μια περιπέτεια εντελώς προσωπική που στο βάθος και στην ουσία είναι εντελώς, μα εντελώς σύγχρονη, επίκαιρη και πολιτική!

Όμως η επιτυχία κάθε ευφυούς στρατηγήματος βασίζεται στις ικανότητες του... στρατηγού. Από τον Δούρειο Ίππο του Οδυσσέα μέχρι το... πάντα. Το ίδιο ακριβώς «πατρόν» της ομηρικής μυθολογίας ακολουθεί κάθε σοβαρός σεναριογράφος. Χωρίς Σπάρτη, Σπαρτιάτες δεν θα υπήρχαν. Προσέξτε λοιπόν τη διαδρομή του κεντρικού «ήρωα» και μετά πέστε μου πόσες φορές, τελευταία, συναντηθήκατε με τέτοια αριστοτεχνική, δραματουργική, επεξεργασία. Ελάχιστες, για να μην πω... ποτέ! Το εξηγώ. Ο Ρόμπερτ Σκοτ (αυτό είναι το όνομα του ήρωα) αρχίζει ως Ράμπο, στη συνέχεια μετασχηματίζεται σε μυστικό πράκτορα και στο φινάλε - όταν αποφασίζει να πάρει την υπόθεση πάνω του - θυμίζει ιδιωτικό ντετέκτιβ του '40.

Αυτή η διαρκής, σταδιακή «μετακίνηση» του ήρωα από το ένα αμερικανικό «στερεότυπο» στο άλλο (από τον φονικό πεζοναύτη μέχρι τον private eye, τον ντετέκτιβ), σηματοδοτεί και μία αντίστοιχη μετακίνηση της ιστορίας: από τη βεβαιότητα και την ασφάλεια των πανταχού παρόντων μυστικών πρακτόρων, στο αδιέξοδο και την απελπισία του μοναχικού ήρωα. Με απλά λόγια, όπως οι ΗΠΑ ξεθεμελίωσαν το Αφγανιστάν βομβαρδίζοντας αμμόσακους, χωρίς να συλλάβουν τον Μπιν Λάντεν, έτσι ακριβώς συμβαίνει και με τη διαδικασία ανάπτυξης του σεναρίου. Δηλαδή σ' ένα δεύτερο επίπεδο, μαζί με τη «διακριτική» αποκάλυψη της αδυναμίας των... παντοδύναμων μυστικών υπηρεσιών, αποκαλύπτεται και η εξίσου διακριτική διαδρομή του παντοδύναμου αλλά εν τέλει εντελώς ανίσχυρου ήρωα. Δηλαδή η... συντριβή του Ράμπο!

Με αυτό το ευφυές στρατήγημα (της... χορευτικής διαπλοκής του ατόμου με το σύνολο) και με τη σταδιακή «έκπτωση» του ήρωα από το ένα στερεότυπο στο άλλο και από τον απόλυτο έλεγχο στην τύχη και το ανεξέλεγκτο, ο Μάμετ διασχίζει τρία απέραντα πεδία δράσης του αμερικανικού κινηματογράφου. Και σε μία ιστορία 106 λεπτών συνθέτει τα τρία σε μία μόνο ταινία! Εκπληκτικό. Στα πρώτα είκοσι λεπτά έχεις την εντύπωση πως βλέπεις πολεμική περιπέτεια, στη συνέχεια πέφτεις πάνω σε θραύσματα από τις «3 ημέρες του Κόνδορα» και στο τέλος πλημμυρίζεις από νοσταλγία για τα φιλμ νουάρ του '40!

 Αν όλα αυτά δεν αποκτούσαν σάρκα και οστά και αν δεν αιμοδοτούσαν τον θεατή με ισχυρές ποσότητες δημιουργικής και ευφάνταστης αδρεναλίνης, το εγχείρημα θα κατέληγε στην ταφόπλακα των «σοβαρών, καλλιτεχνικών προθέσεων». Ευτυχώς ο Σπαρτιάτης βρέθηκε στην πιο ώριμη (σκηνοθετικά) στιγμή του Μάμετ. Εκεί όπου ο Ζαν Πιέρ Μελβίλ της «Δεύτερης πνοής» συναντάει τη «Ζούγκλα της ασφάλτου» του Τζον Χιούστον. H ατμόσφαιρα είναι σκοτεινή. Εξηγήσιμο, αφού η αποστολή είναι κρυφή. Ο χώρος (η πόλη, οι κάτοικοι, τα πάντα) κάτω από τον απόλυτο έλεγχο των secret agents. Παραβιάζω, πλακώνω, σκοτώνω και λογαριασμό δεν δίνω. Κι αυτό εξηγήσιμο. Οι μυστικές υπηρεσίες, μετά την καταστροφή των δίδυμων πύργων, εξασφάλισαν απόλυτη εξουσία και license to kill (άδεια να σκοτώνουν). Περίπου σαν να βλέπεις σκηνές από τις πρώτες ημέρες του Πινοσέτ στη Χιλή!

Και μέσα σ' αυτήν τη χουντοκρατούμενη... δημοκρατία, ένας βαθμοφόρος των ειδικών αποστολών, οπλισμένος με την απόλυτη και μάλιστα ιδεαλιστική βεβαιότητα για το πατριωτικό περιεχόμενο της αποστολής του. Και τι ήρωας! Καλύτερος από τον Βαλ Κίλμερ δεν γίνεται. Βυθισμένος στην πεμπτουσία του ρόλου του. Μυαλό, βλέμμα, σώμα γυμνασμένα και ρυθμισμένα με την ακρίβεια ελβετικού ρολογιού. Το απόλυτο ζωντανό φονικό όπλο. Ο φρουρός της Σπάρτης. Το δεξί χέρι του Λεωνίδα. Και όσο σκοτώνει τόσο η ιστορία θολώνει. Και όσο σχεδιάζει και προγραμματίζει τόσο δεν του βγαίνει. Κι εκεί πάνω που αρχίζει να πιστεύει ότι η αποστολή του έχει ολοκληρωθεί, ένα «σημάδι» του Πικάσο έρχεται να του κόψει την αναπνοή!

H περιπέτειά μου με τον «Σπαρτιάτη» μού θύμισε σασπένς από τον πιο κρίσιμο αγώνα στο Euro 2004 με την Τσεχία. Να πέφτουν οι νέες ταινίες η μία μετά την άλλη. Τα λεπτά να μοιάζουν με ώρες και οι ώρες με αιώνες. Μία, δύο τρεις, τέσσερις, πέντε, έξι. Κι εκεί στο 104 λεπτό και μισό, εκεί που όλα μοιάζουν με λαπά, ο ιδιοφυής εγκέφαλος του Ντέιβιντ Μάμετ με μια απίστευτη κατεβασιά αρπάζει την ανάσα και τη μετατρέπει σε γκολ. Θεέ μου, είπα φεύγοντας. Επιτέλους, αναστήθηκε το μεγάλο αμερικανικό σινεμά!