Before night falls. ΗΠΑ, 2000. Σκηνοθεσία: Τζούλιαν Σνάμπελ. Σενάριο: Κάνιγχαμ Ο' Κίφι, Λάζαρο Γκομέζ Καρίλες, Τζούλιαν Σνάμπελ, από αυτοβιογραφία του Ρεϊνάλντο Αρένας. Ηθοποιοί: Χαβιέρ Μπαρντέμ, Ολίβιε Μαρτίνεζ, Αντρέα ντι Στέφανο, Τζόνι Ντεπ, Σον Πεν, Μάικλ Γουίνκοτ. Διάρκεια: 133 λεπτά.

Η δραματική ζωή του αντικομφορμιστή, γκέι Κουβανού ποιητή και συγγραφέα Ρεϊνάλντο Αρένας, δοσμένη με περίσσιο σεβασμό και με εκπληκτική ερμηνεία από τον Χαβιέρ Μπαρντέμ.

Υστερα από την ενδιαφέρουσα ταινία του για τον Αμερικανό αντικομφορμιστή ζωγράφο των γκραφίτι, Ζαν-Μισέλ Μπάσκια, ο Τζούλιαν Σνάμπελ, στην πρόσφατη, βραβευμένη με το Μεγάλο Βραβείο στο περσινό Φεστιβάλ Βενετίας ταινία του, στρέφεται στη βιογραφία ενός άλλου αντικομφορμιστή καλλιτέχνη, τη φορά αυτή του γκέι Κουβανού ποιητή και συγγραφέα Ρεϊνάλντο Αρένας (η ταινία είναι βασισμένη στην αυτοβιογραφία του), που, εξόριστος τελικά στη Νέα Υόρκη, αυτοκτόνησε το 1990, όταν προσβλήθηκε από τον ιό του AIDS.

Η ταινία ξεκινά με τον Αρένας να περνάει μια δύσκολη παιδική ηλικία στην επαρχιακή πόλη όπου μεγαλώνει κοντά στη μητέρα του, ακολουθώντας τον στη διάρκεια της επανάστασης, όταν αρχικά προσχωρεί σ' αυτήν με την ελπίδα μιας καλύτερης και πιο ελεύθερης ζωής, συνεχίζοντας στην περίοδο της απογοήτευσής του και του διωγμού του από το καθεστώς του Κάστρο, μαζί και τη φυλάκισή του, ώς τη στιγμή που εγκαταλείπει τη χώρα του, όταν ο Κάστρο επιτρέπει στους ποινικούς κρατούμενους να φύγουν από την Κούβα, και καταλήγοντας στην αυτοεξορία του στην Αμερική, με τις απογοητεύσεις που ακολούθησαν εκεί μέχρι την τραγική αυτοκτονία του.

Ο Σνάμπελ βλέπει, όπως και με τον «Μπάσκια», με κάποιο ρομαντισμό τη ζωή του καλλιτέχνη, προσπαθώντας να καταγράψει την εξέγερση του Αρένας μέσα από τις πεποιθήσεις του όχι τόσο τις πολιτικές όσο τις σεξουαλικές (ο Αρένας πίστευε ότι η πραγματική απελευθέρωση θα προέλθει μέσα από το σεξ), αποφεύγοντας ταυτόχρονα να εμβαθύνει στο χαρακτήρα και γενικά την προσωπικότητα του Αρένας, τόσο σχετικά με την μπερδεμένη σεξουαλικότητά του όσο και με τα προβλήματα και τη διαδικασία της καλλιτεχνικής δημιουργίας (αυτή περιορίζεται στο να τον ακούμε, σε μερικά πλάνα, να διαβάζει ποιήματά του). Αντίθετα, τα σημαντικά στάδια στη ζωή του παρουσιάζονται με έναν τρόπο θα έλεγα ακαδημαϊκό, συχνά ακολουθώντας τα κλισέ του είδους, τόσο στις σχέσεις του Αρένας και τις ερωτικές σκηνές του με άλλους άντρες όσο και στις «πολιτικές» στιγμές του, π.χ. η σύλληψή του και οι σκηνές στη φυλακή. Βέβαια, στο επίκεντρο υπάρχει ο Χαβιέρ Μπαρντέμ, που δίνει τον Αρένας με πάθος και δύναμη, αλλά και με τις αποχρώσεις που απαιτούν οι διάφορες αλλαγές στο χαρακτήρα του, καταφέρνοντας να παρασύρει το θεατή σε κάθε στιγμή που αυτός βρίσκεται στο πλάνο - ρόλος που δίκαια του χάρισε το βραβείο ερμηνείας στη Βενετία. Επιπρόσθετα, υπάρχουν και δύο άλλοι μικροί αλλά θαυμάσιοι ρόλοι: εκείνος του Σον Πεν στο ρόλο του οδηγού μιας άμαξας κι εκείνος (διπλός) του Τζόνι Ντεπ, τόσο ως τραβεστί όσο και ως μάτσο στρατιωτικός. Γι' αυτούς, αν όχι για τίποτε άλλο, αξίζει κανείς να δει την ταινία.

Πριν πέσει η νύχτα

Οι καλές, πολύ καλές, ταινίες πέφτουν σαν το... χαλάζι. Φοβάμαι όμως ότι ελάχιστοι θα τις τιμήσουν, επειδή ακόμα διάγουμε καλοκαιρινές θερμοκρασίες. Απόδειξη; Η σχεδόν πανωλεθρία που υπέστη την περασμένη εβδομάδα «Το δωμάτιο του γιου μου» του Νάνι Μορέτι. Ευχόμενος να διαψευστώ, και μάλιστα οικτρά, προχωρώ στο προκείμενο, δηλαδή στο «Πριν πέσει η νύχτα» (Βefore night falls) του περιθωριακού Αμερικανού ζωγράφου και σκηνοθέτη Τζούλιαν Σνάμπελ. Μία από τις πιο καταραμένες ταινίες των τελευταίων χρόνων με ένα από τα πιο καταραμένα ονόματα της σύγχρονης λογοτεχνίας και ποίησης, αυτό του Κουβανού Ρεϊνάλντο Αρένας, που το 1980 στοιβαγμένος με δεκάδες αποβράσματα της Κούβας κατευθύνθηκε προς το διπλανό Μαϊάμι για να καταλήξει στο τέλος το ανθρώπινο περιεχόμενο μιας πλαστικής σακούλας που διαφημιστικώς έγραφε «Ι love Ν.Υ»!

Το οδοιπορικό του Αρένας - από την εποχή της ορφάνιας, του Μπατίστα, των επαναστατικών «μπαντέρας» (σημαίες), των Καστρικών διαψεύσεων μέχρι τα κλουβιά και τις πλαστικές σακούλες της Νέας Υόρκης - ήταν η ζωντανή ενσάρκωση μιας επίγειας κόλασης. Οι φλόγες από τη φωτιά που άναβε μέσα του τσουρούφλιζαν κάθε κύτταρο του κορμιού του, αλλά εκείνος σε στιγμές ποιητικού οίστρου περπατούσε με το κεφάλι έξω από το κοχλάζον καζάνι, γράφοντας «εγώ, ένα παιδί με πρόσωπο αποκρουστικό». Το πρόβλημα του Αρένας που τον έστειλε στη διαφορετικότητα και την μη προσαρμοστικότητα ήταν η απίστευτη σεξουαλική του λαιμαργία που προσμετρήθηκε σε 9.000 αρσενικά της νύχτας! Ο αστρονομικός αυτός αριθμός τον έστειλε στα μπουντρούμια και τα βιβλία του στην παρανομία. Μόνο το πρώτο από τα εννιά... πρόλαβε να κυκλοφορήσει στη μητρική του γλώσσα.

Η καθηλωτική σκηνοθετική σχέση του Τζούλιαν Σνάμπελ με το «υλικό» του και η σωματική ταύτιση και ερμηνεία του Χαβιέρ Μπαρντέμ με τον ρόλο του, μετατρέπουν μια ταινία «με υπόθεση» σε αυθεντικό ντοκουμέντο, βγαλμένο μέσα από τους σκουπιδοτενεκέδες της Αβάνας και της Νέας Υόρκης. Σκοτεινή φωτογραφία με φυσικούς... μαύρους φωτισμούς, γρήγορες, κοφτές εναλλαγές σκηνών που ραπίζουν τα σπλάγχνα του θεατή και ακραίες καταστάσεις σε σημείο απίστευτης καλλιτεχνικής... χυδαιότητας. Ναι, ακριβώς όπως ακούσατε. Στο πέρασμά του αυτό το εκ γενετής εξοργισμένο - με όλους και με όλα - πλάσμα, προκαλούσε τα πιο καταχωνιασμένα σεξουαλικά ένστικτα και ταυτόχρονα, σχεδόν την ίδια στιγμή, στα όνειρά του και στα γραπτά του μετέτρεπε τη βαρβαρότητα και την ακόρεστη ερωτική του λαιμαργία σε έναν απίστευτο, επουράνιο λυρισμό. Η προσωποποίηση της πιο ακραίας, δυσβάσταχτης αντίθεσης που έχει κάνει τον άνθρωπο (και τον πολιτισμό του) να κολυμπάει στον βόρβορο και συνάμα να ονειρεύεται έναν καλύτερο κόσμο!

Μοναδική μου ένσταση, η μονομερής και άδικη προσήλωση του Σνάμπελ στην καταπάτηση των δικαιωμάτων των γκέι από τον Κάστρο. Κι όμως, μόλις πριν από 8 χρόνια, ο μακαρίτης Τόμας Γκουτιέρεζ Αλέα στην πικρή κομεντί «Φράουλα και σοκολάτα», κάνει για λογαριασμό της Κούβας, επισήμως και δημοσίως, την αυτοκριτική «του» περιγράφοντας την λανθάνουσα ερωτική «φιλία» κομμουνιστή με γκέι.